«Ես քաղաքականությամբ չեմ հետաքրքրվում». ծեծված արտահայտության 8 թաքնված և 1 բացահայտ իմաստները

44-օրյա պատերազմում պարտությունից հետո շատերը փողոց դուրս եկան Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականի պահանջով ՝ գիտակցելով, որ պարտությունը նրա վարած քաղաքականության ուղղակի հետևանք էր, և եթե չփոխվի իշխանությունը, ապա նոր պարտություններն անխուսափելի են։ Չնայած ռազմական դրության ռեժիմին և ուժայինների համապատասխան կոշտ արձագանքին (անհամաչափ ուժի կիրառմամբ բերման ենթարկել, ձերբակալություններ, խուզարկություններ, փաթեթներով քրեական գործերի հարուցում), մարդիկ փողոցներից չէին հեռանում։
Թվում էր, թե ժողովրդական ցասման ալիքն ավելի է ահագնանալու և սրբելու է պարտության գլխավոր պատասխանատուին ու գլխավոր մեղավորին օրերի, առավելագույնը շաբաթների ընթացքում:
Բայց դժգոհների մեծամասնությունն այդ օրերին թեև խոհանոցներում ու միջանցքներում հայհոյում էր Փաշինյանին, այնուամենայնիվ չէր շտապում միանալ բողոքի գործողություններին։ «Ես քաղաքականությամբ չեմ հետաքրքրվում», «այդ բոլոր քաղաքական գործիչներն իրար արժեն, իրար հետ պասերով խաղում են», «հոգնել եմ քաղաքականությունից», «կուշտ ենք այդ քաղաքականությունից, տեսեք, թե այն մեզ ուր հասցրեց», «ես քաղաքականությունից գլուխ չեմ հանում, մեկը մի բան է ասում, մյուսը՝ հակառակը, ո՞ւմ հավատալ» ևն։ Հատուկ նշեմ ապաքաղաքականացման քարոզչության հետևյալ մարգարիտը. «Սա ընդամենը աթոռակռիվ է»։
Սակայն պարադոքսալ կերպով այդ նույն մարդիկ պարբերաբար ակտիվանում են այս կամ այն քաղաքական հարցով, օրինակ՝ սոցցանցերում։ Գնում են ընտրությունների, հաճախ քվեարկելով ինչ-որ կիսաֆիկտիվ կուսակցությունների օգտին, որոնք խորհրդարան անցնելու որևէ շանս չունեն։ Ոմանք էլ մասնակցում են Արցախի միջանցքը բացելու պահանջով երթին՝ շեշտելով, թե այն որևէ քաղաքական ուժի հետ կապված չէ։ (Թեպետ դրանից արդյոք այն պակա՞ս քաղաքական է):
Ոմանք էլ այնքան ակտիվորեն են քարոզում ապաքաղաքական լինելը, որ ակնհայտ է դառնում. իրենք զբաղված են քաղաքական քարոզչությամբ։
Ինչպե՞ս բացատրել այս պարադոքսը:
Պետք է հաշվի առնել, որ «ես չեմ հետաքրքրվում / զբաղվում քաղաքականությամբ» արտահայտությունը իրականում կարող է շատ տարբեր իմաստներ ունենալ, երբեմն իրար հակասող։
- «Թեպետ դժգոհ եմ իշխանություններից, բայց վախենում եմ քննադատել և / կամ բողոքի ցույցերին մասնակցել, խուսափում եմ ավելորդ խնդիրներից» — Սա «ես քաղաքականությամբ չեմ հետաքրքրվում» արտահայտության շատ տարածված իրական իմաստ է, քանի որ բնակչության ճնշող մեծամասնությունը քաղաքական պայքարին մասնակցությունը ընկալում է որպես ռիսկ իր կյանքի բնականոն ընթացքին: Առավել խոցելի են օրավարձով աշխատողները, զինծառայողների ընտանիքների անդամները, փոքր բնակավայրերի (որտեղ բոլորը տեսանելի են) բնակիչները, պետական հիմնարկների աշխատողները։ Այս խմբերի ներկայացուցիչները սկսում են բաց քննադատել իշխանություններին կամ մասնակցել բողոքի ցույցերին միայն այն ժամանակ, երբ փողոցում արդեն կա բողոքողների կրիտիկական զանգված, և իշխանություններն այլևս շարքային քաղաքացու հետևից ընկնելու ուժ չունեն, այսինքն՝ երբ քաղաքական կարծիք արտահայտելը դառնում է համեմատաբար անվտանգ։ Քաղաքագիտությունում այս երևույթը կոչվում է «անվտանգություն քանակի մեջ» (safety in numbers)։
- «Իմ շահերը կարող են տուժել, եթե ես հանդես գամ իշխանության բաց քննադատությամբ» — տարածված է գործարարների շրջանում, քանի որ իրենց քաղաքական ակտիվությանը կարող է հաջորդել հարկայինի, ոստիկանության, ԱԱԾ-ի կամ դրանց բոլորի համատեղ այցը, կամ ուղղակի խոչընդոտներ ստեղծվեն պետական գնումների մրցույթներին մասնակցելու համար։ Թարմ օրինակ՝ ՊԵԿ-ը շատ օպերատիվ կերպով տուգանել է հաղորդավարներ Տարոն Իսպիրյանին (Պոնչ) և Թամարա Պետրոսյանին (Տոմա) շրջափակված Արցախին սատարող վերոհիշյալ «ոչ քաղաքական երթը» կազմակերպելուց ընդամենը օրեր անց։
- «Իրականում ես կողմ եմ Նիկոլին, բայց այդ մասին քեզ չեմ խոստովանի» — Փաշինյանի ծպտյալ կողմնակիցներից շատերը թեև պարբերաբար հայտարարում են, թե «ցանկություն չունեն» քաղաքականությամբ զբաղվելու / հետաքրքրվելու, բայց կտրուկ աշխուժանում են ինչ-որ կարևոր իրադարձությունների ժամանակ կամ նախօրեին՝ մեկ առ մեկ կրկնելով նիկոլական քարոզչության թեզերը, մասնակցելով նիկոլամետ շրջանակների կազմակերպած ակցիաներին և այլն՝ իսպառ մոռանալով իրենց, իբր, ապաքաղաքական լինելը։
- «Եթե դեմ ես Նիկոլին, ապա լռի՛ր և ոչինչ մի՛ արա, որպեսզի մյուս դժգոհներին թվա, թե բոլորը թքած ունեն» — սա այն իմաստն է, որը «քաղաքականությամբ չզբաղվել» արտահայտության մեջ դնում են չեզոք դիտորդ ձևացող իշխանամետ քարոզիչները։ Այդ քարոզչության նպատակն է դժգոհներին հետ պահելը Փաշինյանի դեմ ուղղված որևէ գործողությունից։ Իշխանությունները հասկանում են, որ չափազանց դժվար և ծախսատար է այդ մարդկանց ստիպելը, որ Փաշինյանին երկրպագեն, ավելի հեշտ է դժգոհներին համոզել մնալ պասիվ, լուռ դիտորդներ։ «Մենք հոգնել ենք քաղաքականությունից», «հանրահավաքներն ու երթերը ոչինչ չեն տալիս» (այո, որքան ավելի սակավամարդ են դրանք, այնքան ցածր է այդ գործողությունների ազդեցությունը, և հենց դրան են ձգտում նման քարոզիչները), «ընտրությունները ֆարս են, ամեն ինչ պայմանավորված է» (դժգոհների չմասնակցելը քվեարկությանը Փաշինյանի համար հեշտացնում է ընտրություններում հաղթելը), «Մենք, միևնույն է, ոչինչ չենք որոշում» (և ուրեմն ոչինչ պետք չէ անել) և այլն։
- «Չեմ հավատում քաղաքական գործիչներին» — վստահության ամրապնդումը չափազանց դժվար, երկար և անշնորհակալ գործընթաց է: Հատկապես հետճշմարտության դարաշրջանում, որում գերակշռում են ոչ թե փաստերն, այլ դրանց բազմաթիվ, հաճախ բազմիցս աղավաղված արտացոլումները: Վստահությունը կառուցվում է փշուր առ փշուր, բայց այն հնարավոր է կորցնել մեկ անզգույշ քայլի, խոսքի կամ ուշացմամբ չեզոքացված ապատեղեկատվական լցոնման պատճառով… (Հարկ է հավելել, որ ընդդիմությունը վստահելի հաղորդակցություն կառուցելու հարցում, մեղմ ասած, չի փայլում)։ Շատերը նաև եզրերն են շփոթում։ Օրինակ՝ մարդը կարող է հայտարարել, որ չի հավատում քաղաքական գործիչներին, բայց միևնույն ժամանակ շատ ջերմ խոսել պատգամավորի մասին, որին անձամբ է ծանոթ։ Եթե այդ մարդուն հարցնել. «Չէ՞ որ քո ծանոթն էլ է քաղաքական գործիչ, նրա՞ն էլ չես հավատում», նա կպատասխանի. «Չէ-չէ, սա ուրիշ է, ծանոթս քաղաքական գործիչ չէ, նա ընդամենը պատգամավոր է»։
- «Չեմ ցանկանում ասոցացվել որևէ կուսակցության հետ» — եզրաբանական շփոթմունքի ևս մեկ օրինակ. շատերն անկեղծորեն համոզված են, որ «քաղաքականությունը» և «կուսակցությունները» հոմանիշներ են: (Օրինակ. «Ուսանողները շեշտում են՝ երթը ապաքաղաքական է և կապ չունի որևէ կուսակցության հետ»): Ընդհանրապես աշխարհում ժամանակի ընթացքում կուսակցություններին սկսել են ասոցացնել հիմնականում իշխանության համար պայքարի կեղտոտ մեթոդների, կուսակցական գործիչների ինտրիգների, անսկզբունքայնության և կարիերիզմի հետ: Մյուս կողմից էլ, իշխանությունը զավթելով՝ պոպուլիստներն ամեն ինչ անում են, որպեսզի առավելագույնս վարկաբեկեն և թուլացնեն պետական, հասարակական և քաղաքական ինստիտուտները, այդ թվում՝ կուսակցությունները և ընդհանրապես քաղաքական գործընթացները: Բայց քաղաքական գործընթացներին կարելի է մասնակցել նաև առանց կուսակցականացվելու՝ անկախ արհմիությունների, քաղաքացիական նախաձեռնությունների ու նույնիսկ սոցցանցային խմբերի միջոցով։
- «Ես ակտիվ կերպով զբաղվում եմ քաղաքականությամբ, բայց շարունակում եմ պնդել, որ դա քաղաքականություն չէ» — «քաղաքականություն» բառի իմաստի թերի ընկալման արդյունք է. իշխանությանը, պետությանը և ընդհանրապես քաղաքական դերակատարներին, այդ թվում ՝ ընդդիմությանն ուղղված ցանկացած պահանջ ձևակերպելն ու հնչեցնելը, դրանց հիման վրա օրակարգեր ստեղծելը հենց քաղաքականություն է։ Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով հասարակության մեջ խորը (և հաճախ ոչ անհիմն) արմատավորված այն համոզմունքը, որ քաղաքականությունը կեղտոտ բան է, շատերն իրենց գործունեությանն ինչ անուն ասես կդնեն, բայց ոչ քաղաքականություն: Հիշեք «ոչ քաղաքական» երթի մասին օրինակը հոդվածի սկզբում։
- «Քաղաքականությամբ հետաքրքրվում եմ, բայց ձեր առաջարկած լուծումները համոզիչ չեն կամ անհասկանալի են» — այո՛, կարելի է հասկանալ իրավիճակի լրջությունը, բայց դրանից ելք չտեսնել: Բացի այդ, մարդը կարող է իսկապես չհասկանալ, թե քաղաքական գործընթացներին անձամբ իր մասնակցությունն ինչպես կարող է ինչ-որ բան փոխել ցանկալի ուղղությամբ։
- «Ինձ իսկապես չի հետաքրքրում քաղաքականությունը» — երբեմն (թեպետ բավականին հազվադեպ) «Ես չեմ հետաքրքրվում քաղաքականությամբ» արտահայտությունն օգտագործվում է ուղիղ իմաստով. մարդն իսկապես անտարբեր է այն ամենի նկատմամբ, ինչը դրամատիկ փոփոխություններ չի առաջացնում իր կենցաղում, ապրելակերպում։
Ուսումնասիրելով այս ցուցակը՝ ընթերցողն, անկասկած, «Ես քաղաքականությամբ չեմ հետաքրքրվում» պարզ թվացող արտահայտության տակ կկարողանա այլ թաքնված իմաստներ էլ գտնել:

— Հասկացա։ Դու աջակցում ես իշխող համակարգին։
Աղբյուր. Mimiandeunice.com
Ի՞նչ գործնական եզրակացություններ կարելի է անել վերը նշվածից:
Նախ՝ որ «ես քաղաքականությամբ չեմ հետաքրքրվում» արտահայտությունը հազվադեպ է իրականում նշանակում քաղաքականության նկատմամբ հետաքրքրության պակաս։ Ավելի հաճախ դա վախ է, անվստահություն, ավելորդ ռիսկերից խուսափելու և «նորմալության գոտում» մնալու ցանկություն։
Երկրորդը՝ ապաքաղաքականության քարոզչությունը և քաղաքական ուժերի ու գործիչների (և ընդհանրապես քաղաքականության) նկատմամբ փոխադարձ անվստահության հետևողական սերմանումը և խորացումն այն գործիքներից մեկն է, որոնք օգնում են Փաշինյանին առավելագույնս թուլացնել իր դեմ բողոքի ակցիաները։
Երրորդը՝ քաղաքականությամբ «չհետաքրքրվողներից» շատերն իրականում պատրաստ են մասնակցելու քաղաքական գործընթացներին, երբեմն նույնիսկ ակտիվ, եթե քիչ թե շատ ընկալելի պատասխաններ ունենան Հայաստանի ապագայի վերաբերյալ իրենց հուզող հարցերին։
Օրինակ՝ 1-ին և 2-րդ խմբերը պայքարին կմիանան, եթե տեսնեն, որ միաժամանակ բավարար թվով ցուցարարներ կան փողոցում (ամերիկյան քաղաքագետների և սոցիոլոգների ուսումնասիրությունների համաձայն՝ կրիտիկական զանգվածը կազմում է տվյալ երկրի բնակչության մոտ 3,5%-ը)։
Իսկ այ 5, 6, 7 և 8 խմբերը լուրջ ու երկարատև բացատրական աշխատանք են պահանջում տարբեր ձևաչափերով և տարբեր հարթակներում։ Հատկապես կարևոր են նրանք, ովքեր ազդեցիկ են իրենց շրջապատում (այսպես կոչված՝ «կարծիքի առաջնորդներ», «ինֆլյուենսերներ»): Կարևոր է, որ իրենց տանջող հարցերի գոնե մի մասին ընկալելի և ոչ իրարամերժ պատասխաններ ստանալով՝ նրանք աշխատանքը կշարունակեն իրենց շրջապատում՝ այդպիսով ակտիվացնելով նաև այլ մարդկանց։
Թեև սա երկար, դժվար և ծախսատար ուղի է, սակայն ավելի կարճ ճանապարհներ ուղղակի չկան ազատելու Հայաստանն այն ռեժիմից, որը սպասարկում է Ալիևի և Էրդողանի շահերը, և ոչ Հայաստանինը։
Մնում է հասկանալ, թե երկրի ներսում ո՞ր քաղաքական ուժերն ունեն հստակ ու անկեղծ պատասխաններ այդ հարցերին։ Եթե այդպիսիններ չկան, ապա պատասխանները փնտրելու պատասխանատվությունն ո՞ւմ ուսերին է։ (Հուշում. առաջին հերթին ազգային էլիտաների, մասնավորապես քաղաքական և հասարակական գործիչների, մտավորականների, փորձագետների)։
Դժվար է, իհարկե, բայց որևէ մեկը խոստացե՞լ է մեզ, թե պետականություն ունենալը հեշտ է լինելու։