Ռացիոնալ ազգայնականի նորմալության դիլեման

Ներածություն

Մենք գիտենք և ահազանգում ենք, որ Հայաստանի գլխին կախված գոյաբանական վտանգներն իրական են և մոտալուտ (օրինակ՝ 1, 2, 3), բայց ինքներս շարունակում ենք մնալ նորմալության շրջանակներում. պարտիզանական ջոկատներով չենք ելնում սարեր, չենք ծրագրում «վճռական քայլեր», չենք ինքնահրկիզվում կառավարության շենքի առջև… Սովորականի պես գնում ենք աշխատանքի, շփվում ծանոթների հետ, հարկեր վճարում, երեխաներին խմբակներ տանում և այլն։ Չհաշված ընդդիմության բողոքի գործողություններին էպիզոդիկ մասնակցությունը և քրոնիկ անքնությունը, արտաքուստ մեր կենցաղը չի տարբերվում մոտալուտ և իրական գոյաբանական վտանգները չգիտակցողի կենցաղից։ 

Անվանենք այս հակասությունը ռացիոնալ ազգայնականի նորմալության դիլեմա։

Այս հակասությունն առաջացնում է ճանաչողական աններդաշնակություն (կոգնիտիվ դիսոնանս). հոգեբանական աններդաշնակության զգացում, որն իրար հակասող երկու համոզմունք միաժամանակ ունենալու հետևանք է։ Օրինակ՝ համարում ենք մեզ հայրենասեր, հասկանում ենք, որ հայրենիքը վտանգված է, բայց շոշափելի քայլեր չենք անում վտանգին դիմակայելու համար։

Սոցիալական հոգեբանությունը պնդում է, որ մարդը ձգտում է ամեն գնով նվազեցնել՝ «լուծել» ճանաչողական աններդաշնակության զգացումը, այդ թվում ինքնախաբեությամբ (օրինակ՝ ինքներս մեզ համոզելով, թե վտանգի լրջությունը կամ մոտալուտ լինելը չափազանցված է, կամ էլ էզոթերիկ մտքերի գիրկն ընկնելով, թե «այս ազգն այնքան հին է, որ հոգնել է ապրելուց» ևն)։ Չլուծված կոգնիտիվ դիսոնանսը թևաթափ է անում, անկարողության, անելանելիության և ապաթիայի ուժեղ զգացում ձևավորում։

Ազգայնականների մոտ նորմալության դիլեմայի գոյության վկայություն են նաև պարբերաբար բռնկվող հանրային քննարկումները տոներ նշել-չնշելու, ֆուտբոլ նայել-չնայելու և նմանատիպ այլ թեմաներով։

Նորմալության դիլեման ներքին հոգեբանական խնդրից (ՆՀԽ) զատ առաջացնում է նաև արտաքին հաղորդակցության խնդիր (ԱՀԽ). հանրությունը մոտալուտ լուրջ վտանգի մասին ահազանգը համադրում է ահազանգողի առերևույթ նորմալ վիճակի հետ ու տեսնում խորը հակասություն խոսքի և գործի, խոսքի և կենսակերպի միջև։ Այդ հակասության վերաբերյալ իր համար համոզիչ բացատրություն չստանալով՝ ահազանգերն օրինաչափորեն սկսում է համարել գեղարվեստական չափազանցություն, առավել ևս, որ Հայաստանի իշխանություններն էլ մյուս կողմից ջանք չեն խնայում ցույց տալու, որ կյանքն ընթանում է նորմալ հունով. պաշտոնյաները հայտարարում են տնտեսական աճի մասին, վերջին 5 տարվա ցնցումներից հոգնած մարդկանց խաղաղություն են խոստանում և ընդգծված շքեղությամբ տոներ նշում։ 

Մարդ էակին ընդհանրապես բնորոշ է նորմալության աղճատումը՝ արտակարգ պայմաններում մահացու վտանգի թերագնահատումը, երբ մարդիկ փոխանակ անհապաղ գործուն քայլերի դիմեն փրկվելու համար, փորձում են գործել սովորականի պես։ Մեր հասարակությունում հոգեբանական այս երևույթը խորացվում է 2020-ի պարտությունից հետո առկա նոր պատերազմի վախով [«Եթե վճռական քայլերի դիմենք, բա որ պատերազմը վերսկսվի»]։ 

Այս երկու գործոնին գումարվում են նաև հայության տրոհումը խիստ բևեռացված խմբերի, փոխադարձ խորը անվստահությունը, եթե չասենք հատուկ հրահրվող ատելությունը, ինչը խանգարում է գոյաբանական խնդիրների լուծման համար համախմբվելուն և այդ նպատակով տարբեր խմբերի ռեսուրսները միավորելուն։

Զարմանալի չէ, որ հանրության ճնշող մեծամասնությունը՝ մի կողմից չտեսնելով ելք այս իրավիճակից, մյուս կողմից գտնվելով հոգեբանական աննկարագրելի ուժեղ ճնշման տակ, գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար ընտրում է վտանգը չնկատելու կամ իր ընկալումներում դրա լրջությունն ու մոտալուտ լինելը նվազեցնելու, ահազանգերն անտեսելու, մի խոսքով՝ նորմալությունից կառչելու ճանապարհը։

Արտաքին հաղորդակցման խնդիրը, սակայն, չի կարող լուծվել առանց ներքին հոգեբանական խնդրի լուծման, այսինքն մենք պիտի հավատանք, որ իրավիճակի մեր գնահատականը և դրանից բխող մեր գործողությունների տրամաբանությունն իրար չեն հակասում։

Այս տեքստը ՆՀԽ-ի լուծման վերաբերյալ է, ԱՀԽ-ի լուծման մասին առանձին տեքստ ենք նախատեսում։

1. Լուծման հնարավոր եղանակները

Ազգայնականների ՆՀԽ-ի լուծման միայն երեք ռազմավարություն կա (կամ դրանց հիբրիդներ).

• Գոյաբանական խնդիրներից փախչելը. դասալքության ստրատեգիան։ Այդ ընտրությունը տարբեր կերպ կարող է արդարացվել, օրինակ. «Մենք այլևս ոչ մի բան չենք կարող փոխել» կամ «Այս ազգը ծերացել է և չի ուզում ապրել, որևէ պայքար այլևս անիմաստ է»: Սա դասալքություն է ազգայնականությունից, հրաժարում քաղաքական ազգային ինքնությունից։
• Գոյաբանական խնդիրներն այլևս որպես այդպիսին չընկալելը՝ ջայլամի ստրատեգիա։ Օրինակ՝ «Թշնամին չի համարձակվի հարձակվել միջազգայնորեն ճանաչված Հայաստանի Հանրապետության վրա», «Վաշինգտոնը / Բրյուսելը / Մոսկվան / Թեհրանը / ՄԱԿ-ը չեն թողնի, որ Թուրքիան զորք մտցնի ՀՀ տարածք» ևն, ևն։
• Պայքարի ստրատեգիա. սկսել շարժվել այն ճանապարհով, որը հավատում ենք, որ մոտեցնում է մեզ գոյաբանական խնդիրների լուծմանը։

Առաջին երկու տարբերակները ռացիոնալ ազգայնականների համար անընդունելի են։ Երրորդ տարբերակը, սակայն, այնքան էլ ուղիղ չէ, որքան կարող է թվալ առաջին հայացքից։ Օրինակ՝ պայքարի ճանապարհով էլ շարժվելիս միևնույն է չկա երաշխիք, որ ցանկալի ժամանակում կհասնենք ցանկալի կետին։

Այնուամենայնիվ մենք պնդում ենք, որ ճիշտ ուղղությամբ շարժվելը՝ նույնիսկ հասկանալով, որ արդյունքը երաշխավորված չէ, կօգնի եթե ոչ լիովին լուծել, ապա գոնե զգալիորեն մեղմել ՆՀԽ-ն։ Պարադոքսալ կերպով ՆՀԽ-ի հետևանքով առաջացած ճանաչողական աններդաշնակության լուծման համար կարևոր է հավատալը ոչ այնքան վերջնական հաղթանակին, որքան ժամանակի այս պահին արածիդ օգտակարությանը և կարևորությանը։

2. Ովքե՞ր են արդեն լուծել իրենց ՆՀԽ-ն

Վերլուծենք մեր շուրջն առատորեն առկա օրինակները։ Եթե ազգայնականը չի դասալքել, եթե չի դարձել ջայլամ, ապա ընտրել է կա՛մ պայքարի ստրատեգիան, կա՛մ ջայլամության ու պայքարի որևէ հիբրիդ (անակնկալի չգալու համար վերընթերցե՛ք պայքարի ստրատեգիայի սահմանումը)։

Տարատեսակ «կառուցողական նախաձեռնությունները» առերևույթ ընտրել են պայքարի ստրատեգիան։ Դրանց մասնակիցները հավատում են, որ «քաղաքականությամբ չզբաղվելով փոքր քայլեր անելը» նպաստում է իրական ու մոտալուտ գոյաբանական սպառանալիքների դեմն առնելուն, ինչով պաշտպանում են իրենց կյանքն իմաստազրկվելուց և լուծում ներքին հոգեբանական խնդիրը՝ ՆՀԽ-ն։ 

Օրինակ՝ գոյաբանական վտանգը հասկացող մարդը խոստովանում է, որ իր տեղը չի գտնում, գիշերները չի կարողանում քնել։ «Արի մասնակցենք այնինչ գիտական նախաձեռնության դրամահավաքին, քանզի առանց հզոր գիտության, չկա ուժեղ պետություն», — անմիջապես առաջարկում է «կառուցողական» զրուցակիցը։

Ընդ որում, նրանց իրոք չի կաշկանդում վերջնական արդյունքի նկատմամբ հավատի բացակայությունը. նրանք իրենց հոգեբանական խնդիրը լուծում են առանց վերջնարդյունքի վրա կենտրոնանալու (քանզի առանձին գիտական նախագծերը ֆինանսավորելով չի կարող կոմպենսացվել գիտակրթական արդյունավետ ինստիտուտների բացակայությունը)։ Նրանք տարվում են գործով, որի օգտակարությանն անկեղծ հավատում են և դա համարում են ավելի կարևոր, քան «քաղաքականությամբ զբաղվելը»։ 

Թերևս սա մարդու հոգեբանության ունիվերսալ սկզբունք է, որի վրա հիմնված է ողջ քաղաքակրթությունը. «Արա՛ այն, ինչ պիտի անես, մնացյալը թող Աստծուն»։ Սակայն այսօրվա Հայաստանի դեպքում կա մի կարևոր նրբություն, «այն, ինչ պիտի անես»-ը  թելադրում է Նիկոլը։ Ավելի ճիշտ թելադրում է «ինչ չպիտի անես»-ը. չպիտի պահանջես իր հրաժարականը, չպիտի քայլեր անես իրեն իշխանությունից հեռացնելու համար, չպիտի Արցախի ճանաչում պահանջես, մեծ հաշվով՝ պիտի հեռու մնաս քաղաքականությունից։ 

Փոխարենը կարող ես հաղթահարել քո կոգնիտիվ դիսոնանսը արդեն պատրաստի՝ քաղաքականապես կռտած «կառուցողական համակարգներից» որևէ մեկին ինտեգրվելով։ Դրանց մեծ մենյու կա հետաքրքրությունների ցանկացած շրջանակի համար։

ՆՀԽ-ի կեղծ-կառուցողական լուծումները մարդկանց պահում են համեմատաբար նորմալության մեջ (անհրաժեշտ է գիտակցել, որ հանգստյան օրերին մի քանի ժամ հրաձգությամբ զբաղվելը կամ նույնիսկ տարվա մեջ մի քանի օրով ընկերներով հավես հավաքների մեկնելը նորմալությունից դուրս գալ չէ, ավելի շատ՝ սովորականից մի քիչ ավելի էքստրեմալ տուրիզմի տեսակ է), ստեղծում «կոմֆորտի ճահիճներ», որոնցից դուրս գալը գնալով դժվարանալու է, քանի որ պահանջելու է արմատապես փոխել պատկերացումներն իրականության, մասնավորապես՝ գոյաբանական սպառնալիքների, դրանց լրջության և մոտալուտության մասին, և ընդունել, որ սխալ ուղղությամբ ես շարժվել՝ նպաստելով խնդրի խորացմանը, վատնելով ռեսուրսներ, որոնցից ամենաթանկը ժամանակն էր։

3․ Մենք, որ դեռ չենք լուծել մեր ՆՀԽ-ն

Ինչու՞ ռացիոնալ ազգայնականները դեռ չեն լուծել իրենց ներքին հոգեբանական խնդիրը։ 

Նախ՝ թեև վստահ ենք, որ գիտենք «ուղղափառ» ուղին (ազգայնականներին մոբիլիզացնող ցանցերի և անընդհատ արդիականացվող ազգային ինստիտուտների ստեղծում), մենք նաև հասկանում ենք, որ դա ահռելի ներդրումներ ու երկար ժամանակ է պահանջում, սակայն այդպիսի ռեսուրսներ չունենք, իսկ ժամանակ թշնամին մեզ, բնականաբար, չի տալու (սա էլ ինքնին մեկ այլ դիլեմա է՝ «ժամանակի դիլեմա»)։

Այնուհետև՝ վերոնշյալ «կառուցողական համակարգերը», որոնց ինտեգրվելու պարտադիր պայմանը «ապաքաղաքական» (չակերտներով, որովհետև Նիկոլի դեմ քաղաքական պայքարին չմասնակցելն ինքնին քաղաքական ընտրություն է) լինելն է, ակնհայտորեն մեզ չեն բավարարում, քանզի գիտակցում ենք, որ դրանք իրական ու մոտալուտ գոյաբանական սպառանալիքների խնդիրը չեն լուծում, ընդհակառակը շեղում են լուծումից։

Պարզ օրինակ. մասնավոր միջոցներով հնարավոր է շատ լավ պաշտպանված դիրք կառուցել ու նույնիսկ մշտապես հերթապահել այնտեղ, բայց եթե Ալիևի պահանջով Նիկոլը որոշի այն հանձնել, ապա ինչքան էլ դիրքն ամուր լինի, իսկ պաշտպանները վճռական և լավ զինված, նրանք չեն կարողանա երկար պաշտպանվել՝ զրկված լինելով թիկունքից մատակարարումից և հրետանու, ՀՕՊ-ի և ռազմական այլ համակարգերի աջակցությունից։ Հենց այդպես են հանձնվել Սյունիքի արևելյան սահմանների բարձունքները 2020 թվականի դեկտեմբերին, որտեղ խրամատներ էին փորել ու դիրքավորվել տեղական ինքնապաշտպանական ջոկատները։ 

Այսինքն այս պահին առաջնահերթ ու գլխավոր խնդիրը Հանրապետության հրապարակում է, այլ ոչ թե պայմանական Սյունիքի լեռներում։ Երրորդը՝ այս փուլում մենք չունենք գործող համակարգեր, որոնք կդարձնեին նիկոլական ռեժիմի դեմ պայքարը «նոր նորմալ» և որոնցում ինտեգրվելով՝ կկարողանայինք հեշտությամբ ձեռք բերել հավատ առ արվող գործի օգտակարություն։

4. Ազգայնական ՆՀԽ-ի լուծումը

Այսպիսով, չնայած գոյաբանական սպառնալիքներն իրական են ու մոտալուտ, միևնույնն է՝ արագ և պարզ լուծումներ չկան (տե՛ս No shortcuts!…). մեր միակ ճանապարհը՝ միակ գործը, որը կարող ենք անել ու հավատալ, որ դրանով իսկապես նպաստում ենք աղետի կանխմանը, վերոնշյալ մոբիլիզացնող ցանցերի և ազգային ինստիտուտների կառուցումն է։ [Դրանց ավելի մանրամասն կանդրադառնանք առանձին տեքստով]։

Սա է ազգայնականների «այն, ինչ պիտի անես»-ը, որի վրա կենտրոնանալով, մեզնից անկախ «մնացյալը կթողնենք Աստծուն»՝ լուծելով մեր ՆՀԽ-ն։

Ըստ էության, մարդուն երկար ժամանակով նորմալությունից հանելու համար, անհրաժեշտ է նրա համար նոր՝ եղած մարտահրավերներին ադեկվատ, նորմալություն կերտել։ Ինչը հնարավոր է անել ներգրավելով նրան պատրաստի, արդեն գործող համակարգերի մեջ, որոնց նորմալը հենց քաղաքական պայքարն է։ 

Բնականաբար ոչ ոք մեզ նման պատրաստի համակարգեր չի նվիրելու (ի դեպ, ազգային ընդդիմությանն ուղղված մեր արդարացի դժգոհությունն իրականում հենց հանրության համար բաց ու մշտապես գործող այդպիսի համակարգեր չստեղծելու պատճառով է):

Ուստի ռացիոնալ ազգայնականը կարող է հաղթահարել նորմալության դիլեման միայն ինքն իրեն «մազերից քաշել-հանելով»՝ ինքնակազմակերպվելով և ստեղծելով նոր նորմալություն առաջարկող համակարգեր, որոնցում, պայմանականորեն ասած, «ամեն ծառատունկ քաղաքական է», այսինքն ուղղված է Հայաստանի և հայ ազգի մոտալուտ և իրական գոյաբանական խնդիրները լուծելուն։